menstruatieklachten

menstruatieklachten: 10 praktische tips & nuttige informatie

De menstruatiecylus

Meisjes die de vruchtbare leeftijd bereiken (en dat is verschillend), gaan iedere maand menstrueren. De menstruatiecyclus bestaat uit een aantal fasen. Hij begint op de eerste dag van de menstruatie tot de eerste dag van de volgende menstruatie. Gemiddeld duurt de menstruatiecyclus 28 dagen, maar het is niet uitzonderlijk als de cyclus bijvoorbeeld zes weken duurt.

De eerste dagen

De eerste dagen van de menstruatiecyclus ben je ongesteld. De eicel is niet bevrucht. De baarmoeder die voor de komst van het eitje een nest heeft gemaakt door extra slijmvlies te produceren, kan de boel opruimen. Het slijmvlies wordt afgevoerd en de baarmoederspier kan zich daarbij samenspannen. Bij veel vrouwen veroorzaakt dat menstruatiepijn.
Einde eerste week/begin tweede week
Aan het einde van de eerste week of aan het begin van de tweede week gaat de baarmoeder zich weer voorbereiden op de komst van een eventueel bevrucht eitje. Er wordt opnieuw extra slijmvlies aangemaakt. De eierstokken hebben het druk met het produceren van oestrogeen. Dat is een hormoon dat eicellen doet rijpen. Deze periode is een meisje/vrouw al vruchtbaar.

Tweede week

Op of rond de veertiende dag van de menstruatiecyclus vindt de eisprong plaats. Dat wordt ook wel de ovulatie genoemd. De rijpe eicel wordt door de eileider richting baarmoeder gestuurd. Het lichaam produceert het hormoon progesteron. Het progesteron zorgt ervoor dat de baarmoederwand nog dikker, sponziger en rijker aan bloed en slijmvlies wordt, zodat er een fijne plek gecreëerd wordt voor het eventueel innestelen van een bevruchte eicel. De dagen rond de ovulatie is een vrouw op haar vruchtbaarst.

Einde menstruatiecyclus

De eicel heeft 24 tot 48 uur na de ovulatie gelegenheid bevrucht te worden. Gebeurt dit niet, dan sterft ze af. Dat gebeurt enkele dagen voor de menstruatie. Veel vrouwen voelen zich gedurende deze dagen minder goed. Ze zijn prikkelbaar en raken snel geïrriteerd. Er kunnen menstruatieklachten ontstaan als buikpijn, rugpijn, hoofdpijn gevoelige borsten en dergelijke. Dat heeft te maken met de hypofyse. Dat is een klein orgaan net onder de hersenen dat hormonen produceert. In de dagen voor de menstruatie  staat de werking van de hypofyse op een lager pitje. Dat veroorzaakt schommelingen in de hormoonhuishouding.

Afwijking in de duur

Je kunt spreken van een afwijking in de duur van de menstruatiecyclus als de menstruatie zich op onregelmatige tijden aandient en tussenpozen heeft van één keer per zes weken tot één keer per zes maanden. Bij de meeste vrouwen duurt de menstruatiecyclus tussen 24 en 35 dagen. Het gemiddelde is 28 dagen. Sommige vrouwen kunnen de cyclus agenderen, zo regelmatig kan de cyclus zijn. Maar bij veel vrouwen blijft de cyclus variabel. Wanneer de menstruatiecyclus langer dan 5 weken duurt, wordt dit oligomennorroe genoemd. Het betekent: weinig frequente menstruatie. Er zijn vrouwen die slechts een enkele keer in het jaar menstrueren. Dit noemt men amenorroe.

Mogelijke oorzaken oligomenorroe/amenorroe
  • Bij de puberteit en bij de overgang kan baarmoederslijmvlies worden opgebouwd, terwijl er geen eisprong komt. De cyclus wordt niet afgerond en het slijmvlies wordt dikker en dikker. Op een gegeven moment ontstaan doorbraakbloedingen.
  • Functiestoornissen van de schildklier of bijnieren kan een minder frequente menstruatie veroorzaken.
  • Er kan sprake van een aandoening aan de eierstokken zijn, genaamd polycysteus ovarieel syndroom (PCO). Deze aandoening veroorzaakt een weinig frequente menstruatie en gaat vaak gepaard met overgewicht en een matige beharing in het gezicht, op armen en benen.
  • De hypofyse kan teveel van het hormoon prolactine produceren (hyperprolactinaemie), waardoor de frequentie van de menstruatie afneemt.
  • Psychologische en lichamelijke overbelasting in de vorm van stress of anorexia nervosa en zeer intensieve sportbeoefening (bij sportvrouwen) kunnen een oorzaak zijn.
  • Bij een weinig frequente menstruatiecyclus kan de arts een onderzoek doen naar de oorzaak. Hij zal een anamnese (onderzoek naar ziektegeschiedenis) doen, aangevuld met een bloedonderzoek. Het bloedonderzoek kan uitslag geven over het functioneren van de schildklier en bijnieren en het prolactinegehalte. Voor het behandelen van functiestoornissen aan de schildklier en bijnieren zal doorverwijzing naar een internist aan de orde zijn. Ook kan doorverwijzing naar een gynaecoloog worden gedaan.

Bij menstruatieklachten

Een aantal zaken kunnen helpen om menstruatieklachten te verlichten.

Bij buikkramp

Je kunt buikkramp verlichten door rustig aan te doen en te zorgen voor ontspanning. Leg een warme kruik op de buik of onderrug. Een warm bad wil ook helpen. Roken en het gebruik van alcohol hebben een nadelig effect op menstruatieklachten.

Bij pijn aan de onderrug

Bij klachten aan de onderrug helpt het doen van de volgende ontspanningsoefening. Ga op handen en knieën zitten en maak de rug langzaam afwisselend hol en bol. Een massage van de onderrug werkt ook weldadig.

Bij PMS

Wanneer de menstruatieklachten voorafgaande aan de ongesteldheid optreden, zoals bij het premenstrueel syndroom, helpt het de hoeveelheid zout in de voeding te verlagen. Het lichaam zal hierdoor minder vocht vasthouden. Voldoende lichaamsbeweging kan de klachten verminderen. Door beweging zullen de samentrekkingen in de onderbuik afnemen. De pijn zal afnemen in hevigheid en in frequentie. Maak een wandeling in de frisse buitenlucht, dat werkt ontspannend. Vermijd stress en leer technieken om met stress om te gaan.

Menstruatiedagboek bijhouden

Je kunt bij de apotheek, huisarts of gynaecoloog een menstruatiedagboek halen. Het dagboek geeft je een goed inzicht over je menstruatiecyclus. Het dagboek helpt de huisarts een goede behandeling te vinden.

Medicatie

Wanneer je regelmatig of bijna altijd menstruatieklachten hebt, is het zinvol een pijnstiller te nemen voordat de pijn echt doorbreekt. In sommige gevallen wordt aangeraden te starten met de behandeling voor het verwachte begin van de menstruatie. Lees altijd eerst de bijsluiter van het middel goed door voordat je het gebruikt.

Buikkrampen worden minder met een middel als ibuprofen of naproxen. Vrouwen met maagklachten kunnen kiezen voor een paracetamol. Een paracetamol helpt vooral goed bij lichte menstruatiepijn. Het vermindert tijdens de menstruatie de pijnlijke steken of kramp in de onderbuik en helpt de doffe pijn in de rug en spierpijn te verzachten.

Voor PMS-klachten zijn diverse middelen zonder recept te koop. Voorbeelden zijn teunisbloemolie, vitamine B6 en progesteron. Het is echter bij de meeste homeopathische middelen niet bewezen dat ze werkzaam zijn.

In sommige gevallen schrijft de arts de anticonceptiepil voor. De pil wordt dan gebruikt om menstruatiepijn te verminderen. De bloeding die in de stopweek van de pil volgt, is geen echte menstruatie, maar een bloeding die ontstaat omdat de hoeveelheid hormonen in het lichaam afneemt. De bloeding is minder heftig, korter en minder pijnlijk dan bij een gewone menstruatie. De pil zorgt ook voor een mindere heftige hormoonwisseling. Daarom werkt de pil ook positief bij PMS-klachten.

Geen menstruatie

De menstruatiecyclus kan ineens een aantal maanden wegblijven, meestal vanwege een natuurlijke oorzaak. Vaak komt de menstruatie vanzelf weer op gang. Wanneer de menstruatie een periode van minimaal zes maanden uitblijft, noemt men dat amenorroe.

Oorzaken wegblijven menstruatie

  • Een heel voor de hand liggende oorzaak van het uitblijven van een menstruatie kan een zwangerschap zijn.
  • In de laatste jaren van de vruchtbare leeftijd (vanaf 45 jaar) komt het vaak voor dat de menstruatie onregelmatig is en lang wegblijft. Dat is te wijten aan hormonale schommelingen. Het kan zijn dat de vrouw in de overgang zit. (Lees hier meer over in tip 8).
  • Medicijngebruik kan ook een veroorzaker zijn van het wegblijven van de menstruatie. Er staat een aantal medicijnen om bekend, waaronder antidepressiva, antipsychotica, de anticonceptie pil, de prikpil en het spiraaltje.
  • Geestelijke of lichamelijk spanningen kunnen ervoor zorgen dat de menstruatie wegblijft. Belangrijke factoren zijn stress of ingrijpende gebeurtenissen, topsport en eetproblemen (sterk afvallen of erg mager zijn zoals dat voorkomt bij anorexia patiënten).
Er kunnen ook andere redenen zijn voor het wegblijven van de menstruatie. Om lichamelijke aandoeningen uit te sluiten is het verstandig bij het wegblijven van een menstruatie een huisarts te raadplegen.

Menstruatie uitstellen

Er zijn momenten waarop de komst van de menstruatie even niet gewenst is. Dat is bijvoorbeeld tijdens een vakantie. Het is mogelijk om een menstruatie uit te stellen of te vervroegen.

Wanneer je de pil gebruikt, is het redelijk eenvoudig de menstruatie te vervroegen of uit te stellen, zonder het risico te lopen dat je alsnog zwanger raakt. Pilfabrikanten hebben allemaal in de bijsluiter uitgebreid mogelijkheden staan hoe je de menstruatie kunt uitstellen of vervroegen. Let wel op, want hoe langer je de menstruatie uitstelt, hoe groter de kans op doorbraakbloedingen. Die zijn vaak nog minder prettig dan een normale menstruatie.

Voor vrouwen die geen pil slikken, zijn er speciale medicijnen (zoals Primolut) die ervoor zorgen dat de menstruatie wordt uitgesteld of vervroegd. Deze medicijnen zijn verkrijgbaar via de huisarts. Dit medicijn bevat echter een grote hoeveelheid hormonen. Weet je ruim van tevoren dat je een menstruatie wilt opschuiven, dan verdient het de voorkeur om tijdelijk, bijvoorbeeld twee maanden, de anticonceptie pil te slikken. Je krijgt dan minder hormonen binnen en de pil heeft minder bijwerkingen.

Zonder medicijnen is er ook een mogelijkheid om je menstruatiecyclus te vervroegen. Wil je de menstruatie slechts één of twee dagen vervroegen, dan kun je soms met een orgasmestorm (meerdere orgasmen achter elkaar) de baarmoederspier stimuleren, waarmee je de menstruatie één tot twee dagen kunt vervroegen. Dit kan dus alleen die twee dagen voorafgaand aan de verwachte menstruatie. Het blijft dus een gok of het lukt.

Menstruatieklachten

Meer dan de helft van de vrouwen heeft pijn bij de menstruatie. Eén op de tien vrouwen blijft thuis tijdens de menstruatie, vanwege menstruatieklachten. Meisjes tussen 14 en 18 jaar hebben het meeste last van de menstruatie. De menstruatie gaat bij sommigen gepaard met hevige buikpijn. Wanneer de pil wordt geslikt, worden de menstruatieklachten minder. Dat gebeurt ook na de geboorte van het eerste kind.

Bij sommige vrouwen beginnen de klachten pas nadat ze de leeftijd hebben bereikt van 25 jaar. Menstruatieklachten worden op die leeftijd vaak omschreven als een zeurderige pijn in de onderbuik op het moment van het ongesteld worden en zijn. Soms begint die pijn al een week voor de menstruatie.

Er kunnen verschillende oorzaken zijn voor menstruatieklachten. De klachten kunnen ook een andere oorzaak hebben, bijvoorbeeld als er sprake is van een vleesboom. Een spiraaltje kan de menstruatieklachten verergeren en zorgen voor een groter bloedverlies.

Menstruatieklachten die betrekking hebben op de ongesteldheid zijn:
  • Premenstrueel syndroom (PMS). Dit zijn klachten die optreden voorafgaande aan de menstruatie. Wanneer de menstruatie op gang is gekomen, verdwijnen de diverse klachten. (Zie tip 5).
  • Uitblijven van de menstruatie. Dit kan te maken hebben met een zwangerschap, maar ook stress, te snel afvallen, te veel lichaamsbeweging of een hormonale stoornis kan hier de oorzaak zijn. 
  • Overmatig en/of onregelmatig bloedverlies kan een symptoom zijn voor een naderende menopauze. Het kan ook aan de plaatsing van een spiraaltje liggen of een symptoom zijn voor een aandoening.
  • Middenpijn vindt plaats op de veertiende dag na de eisprong. Er kan dan pijn gevoeld worden in de onderbuik. De pijn duurt enkele minuten tot een aantal uren.

Menstruatiepijn

Menstruatiepijn heeft de medische benaming dysmenorroe. De pijn wordt veroorzaakt door een krachtige samentrekking van de baarmoeder, waarbij het baarmoederslijmvlies wordt afgestoten. De pijn wordt erger en verdwijnt na een hoogtepunt, waardoor het vergelijkbaar is met de pijn die optreedt tijdens een wee. Menstruatiepijn wordt gedurende de eerste twee dagen van de menstruatie gevoeld.

Andere vormen van menstruatiepijn bestaan uit lichte tot hevige steken of krampen in de baarmoeder, veroorzaakt door afstoten van extra baarmoederweefsel. Deze pijn kan uitstralen naar de benen en de rug. Andere klachten bestaan uit rugpijn, pijn in de benen en hoofdpijn. De klachten zijn overigens niet afhankelijk van de hoeveelheid bloedverlies tijdens de menstruatie.

Voor klachten die ontstaan uit menstruatiepijn kun je eenvoudige pijnstillers nemen, waaronder paracetamol en prostaglandine-synthetase-remmers (diclofenac, ibuprofen, naproxen). Doe het de eerste twee dagen van je menstruatie rustig aan en zorg voor rust en ontspanning. Gebruik liever gaan suiker of suikerhoudende voeding. Sporten helpt om de menstruatiekrampen te verminderen. Maak gebruik van de warmte van een warme kruik voor je rug of buik, of neem een lekker warm bad.

Voor sommige vrouwen zijn de menstruatieklachten de eerste dagen zo hevig, dat zij deze dagen niet aan gewone bezigheden toekomen. De pijn wordt waarschijnlijk veroorzaakt door het krachtige samentrekken van de baarmoederspier. Vrouwen die deze menstruatieklachten hebben, blijken er na de geboorte van het eerste kind opvallend minder last van te hebben.

Ongeveer de helft van de vrouwen heeft last van menstruatiepijn gedurende de eerste twee dagen van de menstruatie. Meestal bestaan die klachten uit pijn in de onderbuik of onderrug, vaak met krampen. Ga naar de dokter als de eenvoudige pijnstillers onvoldoende helpen en de pijn of bloedingen lang aanhouden. Zie tip 3 voor een opsomming van klachten waarmee je beslist een arts moet raadplegen.

De overgang

De laatste menstruaties vinden plaats tijdens de overgang (of menopauze). Voor de meeste vrouwen is dat rond hun 50ste jaar. In de maanden tot jaren daarvoor zal de menstruatie in frequentie afnemen en onregelmatiger worden. Omdat de eierstokken minder hormonen (oestrogeen) produceren, brengt dat nogal wat schommelingen in de hormoonhuishouding met zich mee. Veel vrouwen krijgen dan klachten.

Niet alle vrouwen ervaren die klachten. Sommige vrouwen gaan bijna ongemerkt door de overgang heen. De overgang is een natuurlijk stadium in het leven van een vrouw. Het is geen aandoening, maar veel vrouwen kunnen er zowel lichamelijk als emotioneel veel moeite mee hebben. De overgang betekent immers een einde aan een vruchtbare fase. Daar hebben veel vrouwen moeite mee.

In het begin van de overgang begint de menstruatie onregelmatig te worden. Dit kan jaren voor de uiteindelijke overgang al plaatsvinden. Soms is er veel bloedverlies en soms juist heel weinig. Overgangsklachten gaan gepaard met meer klachten als opvliegers, hevige transpiratie, moeheid, lusteloosheid en stemmingswisselingen. Ook zijn er klachten als spierpijn, hartkloppingen, hoofdpijn, duizeligheid en pijnlijke borsten. Je lichaam verandert in de overgang omdat er minder hormonen worden aangemaakt. De menstruatie verdwijnt op een gegeven moment helemaal.

Wanneer de menstruatieklachten tijdens de overgang veel onrust veroorzaken of zeer ernstig zijn, dan dien je een arts te raadplegen. De arts kan een doorverwijzing naar een gynaecoloog doen.

Premenstrueel syndroom

Het premenstrueel syndroom, beter bekend als PMS, is een verzamelnaam voor de klachten in de tweede helft van de menstruatiecyclus die verdwijnen bij het begin van de menstruatie. Sommige vrouwen houden de klachten, die zowel van lichamelijke als emotionele aard zijn, ook tijdens de eerste dagen van de menstruatie. Na een periode van minimaal een week, komen de klachten weer terug. PMS kan zo het normale leefpatroon van vrouwen verstoren.

PMS-klachten beginnen vaak na het dertigste jaar en na het krijgen van kinderen. Bij jongere vrouwen komen PMS-klachten minder voor. De klachten verdwijnen na de overgang. De klachten die bij PMS horen zijn talrijk, van pijnlijke borsten tot een opgeblazen gevoel, prikkelbaarheid, geïrriteerdheid tot woede-uitbarstingen, wisselende stemmingen en depressieve gevoelens. Veel vrouwen voelen zich schuldig tegenover hun partner en kinderen vanwege hun gevoelens en gedrag in deze periode.

Uit veel onderzoek is gebleken dat vrouwen met PMS-klachten gevoeliger zijn voor hormoonwisselingen dan vrouwen die er geen last van hebben. Neurotransmitters (chemische stoffen waarmee zenuwcellen in de hersenen met elkaar communiceren) blijken bij vrouwen met PMS minder te werken, waardoor de stemming en het welbevinden wordt beïnvloed. Het is echter nog niet bekend hoe PMS ontstaat en waarom sommige vrouwen er wel last van hebben en andere vrouwen niet.

Wanneer je denkt dat jouw klachten voortkomen uit PMS is het raadzaam om steeds ergens te noteren van welke klachten je precies last hebt. Je kunt met je klachtenlijst naar de huisarts. Hij kan aan de hand van de klachtenlijst beter beoordelen of het daadwerkelijk om PMS-klachten gaat. De klachtenlijst helpt ook om meer inzicht te krijgen in de klachten. Uit onderzoek is gebleken dat sommige vrouwen met PMS te maken hebben (gehad) met lichamelijk of seksueel geweld, bijvoorbeeld incest. Wanneer dat het geval is, kan het een grote rol spelen in de beleving van de klachten.

Wanneer naar de dokter

Menstruatieklachten komen bij zeer veel vrouwen voor. Het hoort er een beetje bij. In hoeverre klachten normaal zijn, is erg individueel. De ene persoon verdraagt nu eenmaal meer pijn dan de ander. Over het algemeen gaan menstruatieklachten gepaard met een hele reeks klachten: buikpijn, rugpijn, hoofdpijn, misselijkheid, opgeblazen gevoel, gevoelige of pijnlijke borsten, geïrriteerdheid, vermoeidheid, drang tot snoepen (vooral chocolade).

Wanneer je ongerust bent over de klachten, schroom dan niet een huisarts te bezoeken. Ga in ieder geval naar de huisarts in de volgende gevallen:

  • Als de menstruatieklachten veranderen en anders zijn dan je gewend bent.
  • Bij tussentijds bloedverlies of hevige pijn rond de eisprong.
  • Bij hevig, langdurig en onregelmatig bloedverlies.
  • Wanneer de menstruatie na het 25ste jaar pijnlijk wordt.
  • Bij een zeurende pijn voor en tijdens de menstruatie.
  • Wanneer bij de menstruatie plotseling een hevige buikpijn de kop opsteekt.
  • Als de pijn bij iedere menstruatie erger wordt.
  • Als de menstruatie abnormaal lang duurt.
  • Als de klachten mogelijk duiden op PMS (zie tip 6).
De huisarts kan je eventueel voor nader onderzoek doorverwijzen naar een gynaecoloog.

Tips & Reacties

Deel je eigen tip over menstruatieklachten

En maak kans op een cadeaubon ter waarde van € 25!